Авантуры Вырвіча, Лёдніка і Чорнай Меланхоліі [Людміла Іванаўна Рублеўская] (fb2) читать постранично, страница - 5

вярнуліся ў Полацак.

А пан Антоній Тызенгаўз заявіў: разглядаць інскрыпцыі менскай шляхты не стане, пакуль іх падкаморы не прывязе ў Гародню доктара Лёдніка.

Падстава пачэсная: трэба вылечыць вельмі карыснага для дзяржавы Жылібера. А доктар занурыўся ў нейкую чорную меланхолію ды ігнаруе ўсе заклікі.

Зразумела, Вырвіч пагадзіўся... Тым больш калі наведаў Жылібераў.

Прычынай вэрхалу аказалася кабета.

У свой час Лёднік і Пранціш ледзь веры далі, калі даведаліся, што да Жылібера прыязджае жонка. Аказваецца, суровы масон перад ад’ездам у дзікую Літву разважыў, што яму час завесці сям’ю, і знаёмы лекар падсунуў яму баявітую сімпатычную сваячку, мадэмуазэль Жанну Будо. Жылібер, спадар практычны, адразу ж ажаніўся... I з’ехаў.

Час ішоў. У Гародні высілкамі француза паўстала медычная акадэмія, распачаўся батанічны сад. Нарэшце спадар натураліст вырашыў, што можна выклікаць да сябе сваю малазнаёмую палавіну.

Мадам Жанна з камерысткай, абедзве ў мужчынскім адзенні, год да Гародні дабіраліся. Пані не надта спадабаўся аскетычны лад жыцця сужонца... Адзінае, што радавала — у доме заўсёды людна. То студэнты, то калегі... А Жылібер яшчэ ўвесь час клікаў знаёмых навукоўцаў у Беларусь. Самымі лёгкімі да пераезду былі ўсялякія фармазоны, што ўцякалі ад пераследу... Мадам Жанна апекавалася небаракамі, пакутнікамі за сусветную справядлівасць. Вось адзін такі, нібыта таленавіты хімік, атрымаўшы ад гожанькай Жылібершы авансы, а ейнага суровага мужа пабойваючыся, вырашыў, што на свеце і так зашмат батанікаў, а легкадумных удавіцаў не хапае...

Якую гадасць спажыў у сяброўскай кампаніі Жылібер, невядома, але скруціла знакамітага анатама канкрэтна. Зжаўцеў як шафран. Але не памёр, а гвалт падняў. Верагодны атручвальнік знік бясследна, мадам Жанна верашчала пра сваю недатычнасць да злачынства, спасылалася на тое, што цяжарная, не да інтрыгаў ёй, і валіла ўсё на езуітаў — помсцяць, што навучальныя ўстановы ў іх пазабіралі... Між тым скура батаніка не страчвала інтэнсіўнага жоўтага колеру, цягліцы скручвалі сутаргі, характар... Ну, лыжка перцу да шклянкі перцу смак не зменіць.

— А што сам Жан гаворыць? — змрочна папытаўся полацкі Фаўст.

Пранціш трохі сумеўся.

— Ды ён, як ты, ад хваробы звярэе... Гаварыць са мной не захацеў, цераз губу прасіпеў, каб ты не ўздумаў прыязджаць.

Чорны Доктар кінуў лыжку на стол, запэцкаўшы льняны абрус падлівай.

— А я думаў, што больш туды не вярнуся.

Сінія вочы Саламеі былі сумныя, як восеньскае неба.

— Ведаеш, чаму мы з Гародні з’ехалі? Бутрым запатрабаваў змяніць умовы для людзей на мануфактуры ў Ласосне... Фарбы атрутныя, рабочыя жыўцом гніюць, а іх нават на вуліцу не пускаюць. Каруся адтуль Бутрым выкупіў. Хлопец туды патрапіў, калі іхняе пушчанскае паселішча жаўнеры знішчылі. Першы раз у жыцці пабачыў люстэркі, ліхтары, вялікія дамы, паноў, якія паляць люлькі, д’ябальскія механізмы і ўвогуле спрэс чарадзейства ды нячыстую сілу... Тое рабіць яму грэх, гэтае — грэх... А ўпарты ж... Ледзь не замучылі там яго.

— I што пан Антоній? Прыслухаўся да парадаў? — скептычна папытаўся Вырвіч.

— Угневаўся. А Баўтрамей сказаў — на бяздушных дэспатаў працаваць не стане.

Ого... Такое не даруюць.

Сафійка ціхенька патлумачыла:

— Татка пасля той інспекцыі і расхварэўся зусім. Вымак увесь. Холадна было... Вецер...

Лёднік сярдзіта зыркнуў на дачку — не любіць, бачыш, згадкі пра свае слабасці.

— Мяне спрабавалі вярнуць у Гародню. Некалькі разоў. I вельмі настойліва. У хваробу не паверылі. Жан пісаў, ворагі падскарбія ахвотна скарысталіся шумам, які я падняў, мануфактуры ягоныя пазачынялі... Можна падумаць, пашкадавалі няшчасных рабоў. Проста кароль хоча выглядаць гэткім... прагрэсістам, каб Жан Жак Русо ў ім дарэшты не расчараваўся.

Пранціш ледзь не задушыўся кавалкам мяса, асэнсаваўшы памер падзеяў.

— Як цябе толькі за такое не прыбілі?

Лёднік скрывіў вусны.

— Маглі... Каб трохі раней, Тызенгаўз загадаў бы паціху прыкончыць, дый і ўсё... А цяпер, хоць невялікая я купіна на ягонай дарозе, мусіць абысці. Вось і зазываў мяне, дакляруючы, што для рабочых забяспечыў проста рай на працоўных месцах, які я i мушу засведчыць. А Чартарыйскія мне ўжо авансы рабілі, каб даклад падрыхтаваў пра злачынствы падскарбія.

Аблічча доктара скрывілася ад агіды — не любіў палітычных інтрыгаў.

— I вось прыязджаеш ты, і якраз з вельмі важкай падставай вярнуцца. Відаць, падскарбій паабяцаў паспрыяць у тваёй справе, калі мяне прывязеш?

Вырвіч з няёмкасцю панурыўся, бо так i было,

— Мяне яшчэ і Жыліберыха прасіла... Пераляканая надта. Ясна — калі з мужам што здарыцца, прыціснуць як вужаку да патэльні... Аркушык для цябе сунула — я табе пасля аддаць хацеў.

— Давай цяпер... — апёк цёмным поглядам доктар.

Пранціш паклікаў свайго гайдука, плячыстага чарнявага Сцяцка, з якім прыехаў з Капаніч, паслаў па сумку... I вось Бутрым разгортвае падазроную паперку, быццам пялёстак пазасветнай асфадэлі. Пранціш,