One Flew

Over the Cuckoo’s Nest

A novel

London

Penguin Classics

2005

Серыя «Амерыканка»

Кен Кізі

Палёт

над гняздом зязюлі

Раман

Пераклад з англійскай

Серыя “Амерыканка” заснаваная ў 2017 годзе

Рэдактарка серыі Марыя Мартысевіч

Выданне гэтай кнігі падтрымаў

мецэнат Ігар Жабароўскі

Пераклад з англійскай

Аляксея Знаткевіча паводле выдання:

Ken Kesey. One Flew Over the Cuckoo’s Nest. London: Penguin Classics, 2005.

Кізі, К.

Палёт над гняздом зязюлі : раман / Кен Кізі ; пер. з англ. А. Знаткевіча. — Мінск : А. М. Янушкевіч, 2017. — 372 с. — (Серыя «Амерыканка»).

ISBN 978-985-7165-48-3.

Вялікая Сястра Брыдар упэўнена кіруе сваім аддзяленнем у Арэгон­скім псіхіятрычным шпіталі, трымаючы пад няспынным кантролем пацыен­таў і персанал. Але ўзорны парадак Камбінату дае расколіну, калі з’яўляецца пацыент Макмэрфі — азартны гулец, жартаўнік і валацуга. Мы бачым ягонае змаганне вачыма Правадыра Бромдэна: нібыта глуханямы індзеец-мяшанец на­зірае за спробамі Макмэрфі вярнуць насельнікам шпіталю годнасць і на­дзею. У сваім першым рамане Кен Кізі стварыў драпежны і жывы свет, у якім няпроста пабачыць падзел паміж нармальнасцю і вар’яцтвам, свабодай і ад­казнасцю за тых, хто ў цябе паверыў.

© Ken Kesey, 1962

© Знаткевіч А.І., пераклад на беларускую мову, 2017

© Выданне на беларускай мове, афармленне. Выдавец А.М. Янушкевіч, 2017

ЧАСТКА І

Яны ўжо там.

Чорныя ў белай уніформе падняліся раней за мяне, каб заняцца сэксам у калідоры і прыбрацца, пакуль я іх не засьпеў.

Мыюць падлогу, калі я выходжу з палаты, усе трое змрочныя і злыя на ўсё — на раніцу, на шпіталь, на лю­дзей, побач зь якімі даводзіцца працаваць. Калі яны так ненавідзяць, лепей не трапляць ім на вочы. Крадуся ў кедах уздоўж сьцяны, ціхі, як пыл, але іх адмысловыя чуйныя прыборы ловяць мой страх. Яны падымаюць галовы, усе трое адначасна; вочы на чорных тварах блішчаць колкім сьвятлом радыёлямпаў з-пад панэлі старога прыймача.

— Зыр, братва, Мятла ўжо тут. Доўгая Мятла — Правадыр Вар’ятаў. Давай, Правадыр, варушыся.

Тыц мне ў рукі швабру, паказваюць, дзе сёньня трэба мыць, і я іду. Адзін зь іх вытнуў мяне швабрай ззаду па нагах, каб прысьпешыць.

— Гы, зыр, як чэша. Дылда такі, мог бы яблык куснуць, мне на галаву паклаўшы, а слухаецца, як дзіцёнак.

Сьмяюцца, а потым я чую за сабой шушуканьне, яны стулілі галовы. Гудуць чорныя мэханізмы, гудуць нянавісьць, сьмерць ды іншыя таямніцы шпіталю. Яны не спрабуюць прыцішыць сваіх сакрэтаў, калі я побач, бо думаюць, што я глуханямы. Усе так думаюць. Мне хапае хітрасьці, каб іх надурыць. Калі індзейская палова крыві мне чым і дапамагала ў маім клятым жыцьці, дык тое хітраваць, дапамагала ўсе гэтыя гады.

Мыю падлогу ля ўваходу ў аддзяленьне, калі з другога боку ў дзьверы ўторкваецца ключ. Ведаю, што гэта Вялікая Сястра, бо асяродкавіна замка прылягае да ключа мякка, хутка і спрактыкавана — адчуваецца вялікі досьвед. Сястра ўваходзіць, упускаючы ў памяшканьне холад, замыкае за сабой дзьверы, і я бачу, як ейныя пальцы спаўзаюць па адпалі­раванай сталі — пазногці таго ж колеру, што й вусны. Густа-аранжавыя. Нібы кончык паяльніка. Ці то пякучыя, ці то ледзяныя — нельга зразумець, якія, нават калі яна дакранецца да цябе.

Яна нясе лазовы кошык — племя ампкуа прадае такія ля ша­шы ў гарачыя жнівеньскія дні — кошык з канаплянай ручкай, падобны да скрынкі з інструмэнтамі. Колькі яе памятаю, яна заўсёды зь ім ходзіць. Ён сплецены няшчыльна, і можна пабачыць, што ўнутры. Там няма пудраніцы, памады ці іншых жаночых штучак. Гэты кошык месьціць тысячу розных дэталяў, якія яна хоча сёньня скарыстаць у працы: колцы і шасьцерні, шрубы, адпаліраваныя да жорсткага бляску, маленькія пігулкі, якія зіхацяць, як фарфор, шпрыцы, шчыпцы, абцугі, скруткі меднага дроту...

Яна зьлёгку ківае мне, праходзячы міма. Уціскаюся ў сьцяну, учапіўшыся ў швабру, пасьміхаюся, спрабую як мага больш заблытаць ейныя прыборы, не даю ёй пабачыць маіх вачэй: калі заплюшчыць вочы, пра цябе менш даведаюцца.

У сваёй цемры чую, як ейныя гумавыя абцасы чвякаюць аб каф­­лю ў калідоры, як брынкаюць рэчы ў кошыку ў такт крокам. У яе цяжкая хада. Расплюшчваю вочы, калі яна ўжо амаль адо­лела паўкалідору, вось-вось заверне ў Сястроўню, дзе цэлы дзень будзе сядзець за сталом, глядзець у вакно і занатоўваць усё, што адбываецца цягам васьмі гадзінаў у пакоі за шклом. Ад думкі пра гэта яе твар робіцца лагодным і задаволеным.

І тут... Яна заўважае чорных. Тыя ўсё яшчэ стаяць