Lidepla-Esperanto-Dialogoj-Vortaro [Lidepla] (fb2) читать постранично

Prononco

Alfabeto

La LdP:a alfabeto baziĝas sur la latina.

A

B

Ch

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

a

b

ch

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

r

s

t

u

v

w

x

y

z

Ne estas litero «q», kaj «c» estas uzata nur en kombinaĵo «ch».

La konsonantoj

b

kiel «b» en «barbo»

ch

kiel «ĉ» en «ĉu»

d

kiel «d» en «da»

f

kiel «f» en «fabo»

g

kiel «g» en «gambo»

h

kiel «ĥ» en « ĥano»

j

kiel «ĝ» en «ĝermo»

k

kiel «k» en «kapo», iomete aspirita

l

kiel «l» en «la»

m

kiel «m» en «mamo»

n

kiel «n» en «nano»

p

kiel «p» en «paro», iomete aspirita

r

kiel Esperanta aû angla «r»

s

kiel «s» en «sama». En la pozicio inter vokaloj ĝi povas iom voĉiĝi

sh

kiel «ŝ» en «ŝipo»

t

kiel «t» en «taûro», iomete aspirita

v, w

kiel «û» en «ûesto». Oni skribas «V» precipe en latinoriginaj vortoj kiel «vidi» aû «inventi», por ilia rekonebleco

z

kiel «dz» en «dzeta»

La kombinaĵo «ng» ĉe la fino de vorto prononciĝas kiel unu sono: [ŋ] (kiel en la angla «doing») estas prefera, sed [n] estas ankaû allasebla. Ĉe la mezo de vorto tiu kombinaĵo prononciĝas ĝuste kiel kombinaĵo de «n» kaj «g».

La litero «x» signas la literkombino «ks». En la pozicio inter vokaloj oni prefere prononcu ĝin voĉite, kiel la literkombino «gs». En la pozicio antaû konsonanto la litero «s» povas prononciĝi kiel [s]: expliki [espliki].

Oni ne uzas duoblaj konsonantoj.

La vokaloj

a

kiel «a» en «abato»

e

kiel «e» en «ebena»

i

kiel «i» en «inico»

o

kiel «o» en «ovo»

u

kiel «u» en «unu»

La litero «y».

La literoj «i» kaj «y» signas la saman sonon [i]. Uzo de «y» precipe indikas, ke tiu sono ne estas akcentita: pyu [piú]. Krome, «y» ĉe la fino de vorto indikas, ke la vorto ne estas verbo: krai krii — skay ĉielo.

La akcento

La ĉefa regulo estas: la vokalo antaû lasta konsonanto akcentiĝas.

Ekzemploj: máta patrino, suóla plandumo, matéria materio, konékto konekto, nóve nova, kórdia koro, aktór aktoro, aván antaûen, krokodíl krokodilo, dúmi pensi, jámi kolekti.

En vortoj de la formo (C)CVV kiel háo bona/bone, krái krii la unua vokalo estas akcentata.

En la kombino "au" "a" akcentiĝas:

áusen extere, áudi aûdi/aûskulti, áuto aûto, máus muso, káusa kaûzo.

En la kombinoj "ai" kaj "ei" — "i" ne akcentiĝas:

máini subkompreni, fáil dosiero, bréin cerbo, méil poŝto.

Estas 4 konsonantaj finaĵoj kiuj neniam akcentiĝas: –en, –us, –um, –er.

Ekzemploj: ínen interne, íven eĉ, désnen dekstre, vírus viruso, fórum forumo, sírkum ĉirkaû; ínter inter, kompyúter komputilo.

La adjektivaj kaj substantivaj finaĵoj -ik-, -ul- ne akcentiĝas:

gramátika, pedagógika, públika, Áfrika, Amérika, polítike, lógike, únike, psikológike; stímula, ángula. Tio ne koncernas kunmetitajn vortojn kun –fula kiel handafúla manpleno.

Nenorma akcento signiĝas per duobla vokallitero: kwantitaa kvanto, kwalitaa kvalito (kaj ĉiuj abstraktaj substantivoj kun la akcentita sufikso –(i)taa); namastee saluton, adyoo ĝis revido, bifoo antaû, malgree malgraû. Duobla vokallitero en unuvokala vorto (kiel en 'zoo') ne estas traktita kiel akcentmarko.

La akcento kaj vortfarado.

Pluralfinaĵoj –(e)s, adverba sufikso –em kaj substantiva sufikso –ing ne ŝanĝas la akcenton : suólas plandumoj, kórdias koroj, naturálem nature (de "naturále" natura), físhing fiŝado (de "físhi" fiŝi).

Kunmetitaj vortoj akcentiĝas laû signifo: auslándajén alilandano.

Ĉiuj sufiksoj komenciĝantaj en konsonanto estas fakte unu- aû dusilabaj semantikaj partikloj, do vortoj, faritaj per ili, akcentiĝas kiel la kunmetitaj: pártiayuán partiano, sindómnik senhejmulo, gínalíkvirineca (de "gína" virino), kúsishil mordema (de "kúsi" mordi), ófnitúl malfermilo, vídibíle videbla.

Teksto kun indikita akcento

Bashán om humanístike transfórma de sosietáa

Namastée, káre amígas!

Me jói sinsérem por vídi yu, me jói ke nu es snóva pa húnta e ke nu mog diréktem diskúsi kwéstas kel agíti nu óli.

Probléma, ke nu zun durán yo pyú kem shi yar, es do tal natúra, ke ye óltáim pyú de sey kwéstas e li bikám óltáim pyú agúde.

Álso, fórmuli-yen nuy jawábas a li, nu mus bi óltáim pyú skrupulóse.

In may repórta sedéy me wud yáo detalísi plúri prinsíp-ney téesis prisénti-ney bay me in pási-ney yar.

Dan, al konklúsi may bugrán bashán, me shwo-te, ke fo nu es tótem evidénte ke humanístike transfórma de sosietáa es buevítibíle.

Gramatikaj rimarkoj

La principo de neceseco

Esprimante gramatikojn signifojn, LdP sekvas la principon de neceseco. Tio signifas ke ne bezonas esprimi gramatikan signifon, se ĝi estas elkondukebla de la kunteksto. Ekzemple, uzo de substantiva pluralformo kaj tempaj partikloj ne estas deviga, tamen ebla por pliprecizigo de senco.

Ekzemploj.

lekti

legi

kitaba