Рэчаіснасць [Алесь Разанаў] (fb2) читать постранично, страница - 2

дзялюся сваімі ўспамінамі ca сваёй спадарожніцай,— Тут працавала, сюды прыехаўшы яшчэ да вайкы, акушэркаю мая маці...

Яна глядзіць на мяне ціхмяным глыбокім блакітным паглядам.

— А я вось прыехала,— кажа яна,— сюды з далёкага свету, каб тут нарадзіць, каб у тым замежжы, дзе я цяпер жыву, прысутнічала, гучала i цешыла мне душу імя нашай вёскі —

Алёсы.

НАВІНЫ

Калі між сабой сустракаюцца двое ці трое, яны перш за ўсё пачынаюць адно ў аднаго пытацца, адно аднаму казаць, што дзе адбываецца ў свеце, што дзе чуваць.

Усюды, як стравы, чакаюць навін i шукаюць навін, i той, хто трымае руку на навінах, амаль прарок.

Нібы набажэнства новага часу, усіх далучаюць навіны да нейкай (якой — невядома) з'явы, усіх уключаюць у нейкі (які — невядома) абрад.

Шчасце мінула, надзея знікла, жыццё, што квітнела і вабіла, раптам паблякла, i толькі ўзышоў з глыбіні перакуленых з'яў i сабою праняў навакольную рзчаіснасць адзін невідушчы, няўлоўны, спадманлівы колер — колер навін.

ДАРАГІ ЗАПАЛЯНЕЦ

Нагружаны кніжкамі, прыйшоў да мяне Дарагі Запалянец i — як падарунак мне — разам з сабою прывёў паэта, якога знайшоў ён i ўзгадаваў у сваім вясковым краі.

Я доўга чакаў яго — можа, гады, а можа, дзесяцігоддзі; адтуль, дзе ён жыў, надыходзілі сінія вёсны i каляровыя лістапады, адтуль наплывалі залевы i нарываліся завірухі, туды адыходзіла i абдымала сабою ўсё запалянскае наваколле, паволі развітваючыся са мною, мая маладосць.

Знаёміць мяне Дарагі Запалянец з кніжкамі, ім перажытымі, i ca сваім гадаванцам, які на цэлую галаву вышэйшы i за мяне й за яго, i кажа, што гэта — мая маладосць, а я, пасміхаючыся, пакідаю гэту сваю маладосць асвойвацца ў доме i на падворку,

а сам з Дарагім Запалянцам іду, паступова знікаючы, за той лес, які, нібы гутарыць з намі, становіцца вокамгненна то восеньскім, то вясновым, за тую рэчку, што, падуладная нейкай вялікай змене, цячы пачала назад.

ПАДВОДНЫ ПЛЫВЕЦ

Падводны плывец, час ад часу вынырваю на паверхню, i ўсё наваколле зварочвае на мяне сваю ўвагу, спрабуючы высветліць i мне давесці, хто я такі.

Дакуль я нераспазнаны — я ё с ц ь, але калі я прыпамінаю, кім быў калісьці, у вострай увазе свету ўзнікае нешта, што вылучае мяне ca свету i асуджае на смерць.

Мне падабаецца жыць — але адно толькі жыць немагчыма,

мне падабаецца ведаць, што людзі мяне разумеюць — аднак, аднак гэтаму разумению заўсёды пярэчыць адна неадольная перашкода, i гзтая перашкода я сам.

Злучаны з плынню, плыву ў невядомыя далячыні, каб калі-небудзь у свеце недзе знайсціся зноў.

АМАЛЬ

Ён можа амаль усё.

Абраны людзыні, ён узвышаецца над людзьмі як іхняе спадзяванне, як іхні ратунак, як іхняя моц, i хто не згаджаецца з ім, хто яму пярэчыць, як бы пярэчыць усім.

І тады, як бы загадзя маючы ўсеагульны дазвол на ўсе свае дзеі, ён аддзяляе сваіх супярэчцаў ад грамады i чыніць, скіроўваючы на ix сваю знішчальную ўвагу, над імі свой прадузяты суд.

Але чым больш перамогаў ён здабывае сабе, тым больш прыкрымі робяцца гэтыя перамогі, i чым больш умадоўваецца ён у сваёй, амаль неабсяжнай, уладзе, тым менш можа ён.

МАЛЕНЬКІЯ НОЧВЫ

Нехта стукае ў дзверы.

Я доўга, не ведаючы, хто гэта стукае, не адчыняю, a калі адчыняю, бачу: стаіць за дзвярыма бацька з маленькімі ночвамі ў руках.

Ён кажа: «Пакуль ты мне адчыняў, я схадзіў пад царкву i ўзяў вось гэтыя ночвы, каб i м i стукацца ў дзверы.

Ці помніш ты гэтыя ночвы: ты ў ix купаўся, калі быў малым...»

Я гляджу на маленькія ночвы і, нібы ўва мне адчыняюцца нейкія дзверы, у ix пазнаю, што i помніць не помню, што згадваць не згадваю i што не мае ні вобразу, ні наймення, а мае мяне самога,—

с в а ё.

СЕРБСКАЯ ВЁСКА

Некуды падаў, траціў прытомнасць, поўз, a развіднела — паўсталі з імглы будынкі i выйшлі людзі...

— Што гэта за мясціна? — спытаўся я ў першай, у чорнай хустцы, старой жанчыны, з якою сустрэўся на вуліцы...

— Козіцы, сербская веска,— сказала яна i ўступіла ў дзверы адчыненай крайняй хаты, а я гэтаксама за ёю, спрабуючы высветліць, ці далека ад Козіцаў да сталіцы...

Учора было ў гэтай хаце вяселле, а зараз — рэзрух.

Смуткуючы, маладая сядзіць ля акна, i востраць мужчыны нажы на ганку.

— Дваццаць чатыры д'яблы,— сказала, адказваючы, старая, i мне было дзіўна чуць аб гэтакай меры шляху,

i цяжка было мне даўмецца, ці месцяцца ў д'ябле вёрсты, ці, можа, д'яблы ў вярсце.

Кожны з прысутных мне нешта хацеў растлумачыць, i спараджала ўсякае слова мноства наступных слоў, а кожная лічба мноства далейшых удакладненняў.

Адно маладая сядзела, як i раней, ля акна i моўчкі глядзела некуды ўдалеч.

ПРЭЗІДЭНТ

Быццам гарыць тарфянішча, у ім тлее, то западаючы ўглыбіню, то прарываючыся на паверхню, патайны агонь i ўдымае ў яго размовы i ўчынкі дымовую гарачыню.

Ён не належьщь дому, а той неабходнай справе, якая запатрабавала яго душы i рукі, i, як бы яе не рабіць, не